Het inzetten van ervaringskennis en ervaringsdeskundigheid is een terrein in ontwikkeling. Het heeft serieuze potentie voor het verbeteren van de hulp en ondersteuning van kinderen, jongeren en gezinnen. Maar in de praktijk van alledag ervaren ervaringsdeskundige ouders en – jongeren, en organisaties allerlei knelpunten. In de brochure Samen Wijzer geeft Netwerk Beter Samen handreikingen aan iedereen die met ervaringsdeskundige ouders en – jongeren wil samenwerken. Daarin ook ontwikkelpunten om samen met gemeenten, jeugdzorgregio’s en professionals wijzer te worden.
De brochure kun je hier downloaden: Samen Wijzer.
De ontwikkeling van de brochure is geleid door Astrid van der Kooij. Astrid is zelfstandig projectleider, onderzoeker en expert in de sociaal domein. Zij combineert deze rollen met de ervaringskennis als moeder van een ernstig verstandelijk gehandicapte dochter.
Netwerk Beter Samen is een netwerkorganisatie van ouders, jongeren en professionals met persoonlijke ervaring in de jeugdhulp, de zorg of in vastgelopen onderwijssituaties. We trainen onder andere ouders en jongeren die daarna aan de slag kunnen, bijvoorbeeld als adviseur, trainer, voorlichter, maatje, meedenker of gespreksleider en bieden ze begeleiding tijdens hun opdrachten.
Waar lopen ervaringsdeskundigen tegenaan?
Met een subsidie van ZonMw is in 2023 een professionaliseringsslag gemaakt. Astrid van der Kooij onderzocht en beschrijft in de brochure waar ervaringsdeskundige ouders en – jongeren en organisaties tegenaan lopen en hoe ervaringsdeskundige inzet meer kan opleveren. Hiervoor heeft ze enkele tientallen gesprekken gevoerd met ervaringsdeskundige ouders en – jongeren en professionals in de zes jeugdzorgregio’s van Utrecht en Flevoland en het team van Netwerk Beter Samen. Ook heeft ze trainingsmateriaal en actuele literatuur over ervaringskennis en ervaringsdeskundigheid benut.
Wanneer ben je ervaringsdeskundig?
Bij Netwerk Beter Samen verstaan we onder een ervaringsdeskundige iemand die op basis van persoonlijke en collectieve ervaringskennis in staat is deze kennis, in welke vorm dan ook, door te geven aan anderen. Omdat ervaring, kennis en deskundigheid voortdurend in ontwikkeling zijn, vraagt het om een goede organisatie en steunstructuur voor ervaringsdeskundige ouders- en jongeren. Daarbij is ervaringsdeskundigheid geen doel op zich, maar een middel om betere hulp en ondersteuning voor kinderen en ouders te realiseren. Ervaring, kennis en deskundigheid zijn telkens in ontwikkeling. Er zijn nieuwe ontwikkelingen in het persoonlijke leven waardoor de ervaring verandert. Collectieve kennis moet telkens worden aangevuld en geactualiseerd. Daarnaast ontwikkelt de ouder of jongere de eigen deskundigheid via de activiteiten die iemand doet of via algemene kennis en bronnen.
Meerwaarde ervaringsdeskundigheid
Uit de gesprekken en geraadpleegde bronnen hebben we de meerwaarde gedestilleerd van de samenwerking met ervaringsdeskundige ouders en – jongeren.
- Het gesprek voeren met inwoners
- Spiegel voor professionals
- Verbeteren van het stelsel van de hulpverlening
- Het ongewone gewone leven centraal
- Wezenlijke herkenning en hoopverlener
- Brug tussen individuele ouder/ jongere en hulpverlener
Knelpunten en eyeopeners
De gesprekken leverden knelpunten en eyeopeners op.
Het ouderperspectief is vaak nog een blinde vlek
Organisaties denken steeds vaker aan het inzetten van ervaringsdeskundige jongeren. Aan ouders wordt niet altijd gedacht, of ouders worden niet uitgenodigd omdat ze als ‘lastig’ beschouwd worden.
Rol, taak en eigenaarschap niet helder
Niet altijd is het voor ervaringsdeskundigen en professionals duidelijk wat de ervaringsdeskundige ouder of – jongeren voor een rol of taak heeft en wat degene komt toevoegen, waardoor er frustratie aan beide kanten ontstaat en de ervaringskennis onvoldoende wordt benut.
Emoties en trauma vragen om ondersteuningsstructuur
Het delen van ervaringskennis kan gepaard gaat met emoties. Dit kan functioneel zijn als hierdoor de urgentie van een probleem helder wordt. Maar onderliggend trauma kan worden getriggerd. Daarom is het belangrijk dat er een ondersteuningsstructuur is voor ervaringsdeskundige ouders en – jongeren.
Inbedding in beleidsprocessen en uitvoering
Wil ervaringskennis er echt toe doen, dan is het van belang dat die in de beleidsprocessen en in de uitvoering wordt ingebed. Hiervoor is meer nodig dan het positioneren van ervaringskennis als ‘belangenbehartiging’.
Beloning
‘Ervaring’ en ‘gratis’ zijn een sterke combinatie, tot frustratie van ervaringsdeskundige ouders en – jongeren.
Ontwikkelagenda
Ter afsluiting van deze verkenning hebben we ontwikkelpunten geformuleerd, die we samen willen oppakken met organisaties in de regio Utrecht en Flevoland die onderwijs, zorg en ondersteuning organiseren en bieden aan kinderen, jongeren ouders en gezinnen.
- Het is noodzakelijk samen aan de slag te gaan en te leren. Hoe organiseren we dit gezamenlijke leerproces?
- Om ervaringsdeskundige ouders en – jongeren beter te laten functioneren hebben ze tijd en ruimte nodig om hun competenties, drive en kennis te vergroten. Hoe faciliteren we dat duurzaam?
- Voor het verbeteren van jeugdbeleid en jeugdhulp is kennis over wat wel en niet werkt onontbeerlijk. Hoe kunnen we de collectieve ervaringen van ouders en jongeren beter ophalen, bundelen en kennis ontwikkelen?
- Hoe rusten we professionals toe met kennis over het ouderperspectief?