Ervaringsdeskundigheid

Het inzetten van ervaringsdeskundigen is een terrein in ontwikkeling. Het heeft serieuze potentie voor het verbeteren van de hulp en ondersteuning van kinderen, jongeren en gezinnen. Maar in de praktijk van alledag ervaren ervaringsdeskundige ouders en – jongeren en organisaties allerlei knelpunten. Netwerk Beter Samen wil zelf helder zijn over wat wij onder deze begrippen verstaan.

Netwerk Beter Samen is een netwerkorganisatie van ervaringsdeskundigen. We zijn ouders, jongeren en professionals met persoonlijke ervaring in de jeugdhulp, de zorg of in vastgelopen onderwijssituaties. We trainen in de Ervaringsacademie onder andere ouders en jongeren die daarna via onze Advies en Match dienst aan de slag kunnen, bijvoorbeeld als adviseur, trainer, voorlichter, maatje, meedenker of gespreksleider en bieden ze begeleiding tijdens hun opdrachten. Onze ervaringsdeskundigen zetten hun kennis in onder andere bij gemeenten, zorgorganisaties en kenniscentra.

Met een subsidie van ZonMw is in 2023 een professionaliseringsslag gemaakt door te onderzoeken en te beschrijven waar ervaringsdeskundige ouders en – jongeren en organisaties tegenaan lopen en hoe ervaringsdeskundige inzet meer kan opleveren. Hiervoor zijn enkele tientallen gesprekken gevoerd met ervaringsdeskundige ouders en – jongeren en professionals in de zes jeugdzorgregio’s van Utrecht en Flevoland en het team van Netwerk Beter Samen. Ook is trainingsmateriaal en actuele literatuur over ervaringskennis en ervaringsdeskundigheid benut.

Bij Netwerk Beter Samen verstaan we onder een ervaringsdeskundige iemand die op basis van persoonlijke en collectieve ervaringskennis in staat is deze kennis, in welke vorm dan ook, door te geven aan anderen. Omdat ervaring, kennis en deskundigheid voortdurend in ontwikkeling zijn, vraagt het om een goede organisatie en steunstructuur voor ervaringsdeskundige ouders en jongeren. Daarbij is ervaringsdeskundigheid geen doel op zich, maar een middel om betere hulp en ondersteuning voor kinderen en ouders te realiseren. Ervaring, kennis en deskundigheid zijn telkens in ontwikkeling. Er zijn nieuwe ontwikkelingen in het persoonlijke leven waardoor de ervaring verandert. Collectieve kennis moet telkens worden aangevuld en geactualiseerd. Daarnaast ontwikkelt de ouder of jongere de eigen deskundigheid via de activiteiten die iemand doet of via algemene kennis en bronnen.

Uit de gesprekken en geraadpleegde bronnen hebben we de meerwaarde gedestilleerd van de samenwerking met ervaringsdeskundige ouders en – jongeren.

• Spiegel voor professionals
• Het gesprek voeren met inwoners
• Verbeteren van het stelsel van de hulpverlening
• Het ongewone gewone leven centraal
• Wezenlijke herkenning en hoopverlener
• Brug tussen individuele ouder/ jongere en hulpverlener

De gesprekken met ervaringsdeskundige ouders – jongeren en organisaties leverden knelpunten en eyeopeners op.

• Het ouderperspectief is vaak nog een blinde vlek
  Organisaties denken steeds vaker aan het inzetten van ervaringsdeskundige jongeren. Aan ouders wordt niet altijd gedacht, of ouders worden niet uitgenodigd omdat ze als ‘lastig’ beschouwd worden.
• Rol, taak en eigenaarschap niet helder
  Niet altijd is het voor ervaringsdeskundigen en professionals duidelijk wat de ervaringsdeskundige ouder of – jongeren voor een rol of taak heeft en wat degene komt toevoegen, waardoor er frustratie aan beide kanten ontstaat en de ervaringskennis onvoldoende wordt benut.
• Emoties en trauma vragen om ondersteuningsstructuur
  Het delen van ervaringskennis kan gepaard gaat met emoties. Dit kan functioneel zijn als hierdoor de urgentie van een probleem helder wordt. Maar onderliggend trauma kan worden getriggerd. Daarom is het belangrijk dat er een ondersteuningsstructuur is voor ervaringsdeskundige ouders en – jongeren.
• Inbedding in beleidsprocessen en uitvoering
  Wil ervaringskennis er echt toe doen, dan is het van belang dat die in de beleidsprocessen en in de uitvoering wordt ingebed. Hiervoor is meer nodig dan het positioneren van ervaringskennis als ‘belangenbehartiging’.
• Beloning
  ‘Ervaring’ en ‘gratis’ zijn een sterke combinatie, tot frustratie van ervaringsdeskundige ouders en -jongeren.

Volgens Netwerk Beter Samen zit de belangrijkste succesfactor in het erkennen van de enorme diversiteit en het gezamenlijk helder en concreet maken van wensen, verwachtingen en mogelijkheden. Dit lijstje helpt helderheid te verkrijgen:

1. Wat is het doel van de inzet?
2. Waar is behoefte aan: Ervaringsdeskundigheid? Het bij elkaar brengen van behoeften van ouders en jongeren (collectieve kennis)? Of een individueel ervaringsverhaal?
3. Wat wordt er concreet gevraagd en verwacht van de ervaringsdeskundige ouder of – jongere?
4. Welke mogelijkheden en wensen heeft de ervaringsdeskundige zelf?
5. Hoe matchen de competenties en wensen bij de vraag?
6. Zijn de randvoorwaarden in orde (rol en vorm van participatie, financiering, afspraken over eigenaarschap en wijze van samenwerken, benodigde tijd)?