Het klinkt altijd zo mooi: ‘we zetten het gezin centraal’. Nogal wat beleidsnotities, congressen en glimmende boekjes beginnen er ronkend mee. Maar hoe verder je leest, luistert en huivert, hoe minder je een concrete uitwerking ziet. Sterker nog, vaker zie je dat het bij die ene zin blijft. Vervolgens zijn er drie smaken. Wie goed leest en luistert ziet al snel dat de aandacht verschuift naar betere ‘sturing’ door de overheid, meer ‘ruimte’ voor professionals of een combinatie van ‘sturing’ en ‘ruimte’. De rol van het gezin is verder uitgespeeld. Het gezin is niet meer dan een mooie slogan om een (oud, maar weer nieuw) sturingsmodel te promoten. Of om (nog meer, want nog steeds te weinig) ruimte voor de professional te claimen.
Uiteindelijk gaat het over macht in een afhankelijkheidsrelatie. En hoe je daar als beschaafde samenleving mee om wilt gaan. Wij zijn als gezin bijvoorbeeld afhankelijk van de gemeente voor jeugdhulp voor onze zoon. Als de gemeente ‘nee’ zegt, dan houdt het vrij snel op. Zelf de jeugdhulp betalen is namelijk nog steeds onbetaalbaar. Daarnaast zijn wij afhankelijk van de jeugdhulpaanbieder en de hulpverleners daar. De wijze waarop zij jeugdhulp leveren bepaalt de kwaliteit en daarmee de effectiviteit van de hulp voor onze zoon. Als zij niet over de benodigde competenties en middelen beschikken, dan hebben wij pech. In beide relaties kunnen wij als gezin in principe vrij weinig, en dan zijn wij nog een mondig gezin die het systeem een beetje begrijpt.
Hoe vreemd is het dan, als je het gezin centraal wilt stellen, dat er een ontwikkeling gaande is die onze macht juist nog verder verkleint? Gemeenten zijn op dit moment in vrij rap tempo bezig om te snoeien in aanbod. Eén van de argumenten? Het is lastig voor wijkteams, die professionele ruimte nodig hebben, om het gesprek te voeren met zoveel jeugdhulpaanbieders. En sommige van die jeugdhulpaanbieders doen ook nog eens lastig in dergelijke gesprekken (met andere woorden: ze gaan tegen het wijkteam in als dat beter is voor het gezin). Om beter te kunnen sturen, brengen gemeenten het aantal jeugdhulpaanbieders terug naar soms nog enkele aantallen die niet zo lastig doen. Dan ontstaat in ieder geval beter partnerschap tussen de gemeente, de gemeentelijke wijkteams en dit handjevol aantal jeugdhulpaanbieders. De wijkteams en de jeugdhulpaanbieders krijgen vervolgens van gemeenten alle professionele ruimte om ‘te doen wat nodig is’.
Lees nog een keer goed wat hier gebeurt. Om het gezin centraal te stellen, geven we nog meer macht aan een instituut van gemeente, wijkteams en een paar (vaak grote) jeugdhulpaanbieders? Natuurlijk moet het stelsel beheersbaar en betaalbaar blijven. Maar kunnen wij ook eens kijken naar oplossingen die de macht van gezinnen juist vergroot in plaats van verkleint? Hoe maken we gezinnen volwaardig partner naast gemeente en jeugdhulpaanbieders in de besluitvorming over wat ‘nodig’ is? Inmiddels is een stichting opgericht door ervaringsdeskundige ouders die deze vraag mee kan beantwoorden: de stichting Beter Samen. Mijn oproep aan gemeenten en jeugdhulpaanbieders is: maar gebruik van die ouders!
Tim Robbe is bestuursadviseur van Netwerk Beter Samen.
